“Neden Sürekli Aynı Hataları Yapıyorum?” — Kişilik Örüntüleri, İçgörü ve Değişimin Psikolojisi
Hepimiz hayatımızın bir döneminde kendimize şu soruyu sormuşuzdur:
“Neden sürekli aynı hataları yapıyorum?”
Benzer ilişkilerde hayal kırıklığı yaşamak, aynı tür insanlara güvenip üzülmek, tekrar tekrar kendine zarar veren alışkanlıklara dönmek… Bu döngüler insanı hem yorar hem de çaresiz hissettirir.
Bir psikiyatrist ve psikoterapist olarak, bu soruyu danışanlardan defalarca duyduğumu söyleyebilirim. Aslında bu çok kıymetli bir sorudur; çünkü farkındalığın ve dönüşümün başlangıç noktasıdır. Ancak bu sorunun cevabı, yüzeyde değildir. Tekrarlayan hataların ardında çoğu zaman kişilik örüntüleri, içgörü eksikliği, öğrenilmiş davranış kalıpları ve derin inanç sistemleri yatar.
Søren Kierkegaard
“Hayat geriye doğru anlaşılır ama ileriye doğru yaşanır.”
Aynı Hataları Tekrar Etmenin Psikolojik Kökenleri
1. Kişilik Örüntüleri (Şemalar)
Çocuklukta şekillenen kişilik yapımız, nasıl düşündüğümüzü, hissettiğimizi ve davrandığımızı belirler. Özellikle duygusal ihtiyaçlarımızın karşılanma biçimi, ileriki yaşamda tekrar eden ilişkilerimizi ve seçimlerimizi etkiler.
Örneğin;
-
Güvensiz bir ortamda büyüyen bir birey, ileriki hayatında da hep güvenilmez kişileri seçebilir.
-
Sevilmediğini hisseden biri, kendini ispatlamak için aşırı fedakâr olurken sürekli sömürülmeye açık hale gelebilir.
Bu kalıplar bilinç dışında işler ve kişi farkında olmadan aynı sonucu doğuracak yolları seçer. Bu, zihnin “tanıdık olanı güvenli zannetmesiyle” ilgilidir.
2. İçgörü Eksikliği
İçgörü, bireyin kendi duygusal, düşünsel ve davranışsal süreçlerinin farkına varmasıdır. Ancak birçok insan otomatik pilotta yaşar.
-
Neden aynı ilişkilerde kalır?
-
Neden hep aynı yerde tökezler?
-
Neden başkalarının hatalarında bile kendini suçlu hisseder?
Eğer kişi kendi içsel süreçlerine dair yeterince farkındalık geliştirmemişse, hatalar zinciri kırılmaz. Çünkü görmediğin bir şeyi değiştiremezsin.
3. Kendi Kendini Sabote Etme
Bazı bireyler, başarıya veya mutluluğa ulaştıklarında bile içten içe bunu hak etmediklerini düşünür. Bu “değersizlik şeması”, kişinin kendi yoluna taş koymasına neden olur.
Bu yüzden;
-
İyi giden bir ilişkiyi sabote eder,
-
Kariyer fırsatlarını kaçırır,
-
Mutluluğun içinde bile mutsuzluk üretir.
4. Öğrenilmiş Davranış Kalıpları
Çocukken gözlemlediğimiz davranışlar—anne babanın çatışma biçimi, duygularla baş etme yolları—bizim de otomatik olarak benzer tepkiler vermemize neden olur. Örneğin;
-
Sorun karşısında susmak,
-
Öfkeyi bastırmak ya da patlamak,
-
Sürekli özür dilemek ya da suçu başkasına atmak…
Bunlar öğrenilmiş tepkilerdir ve çoğu zaman değiştirilmeden tekrar edilir.
Fyodor Dostoyevski:
“İnsan kendisinden kaçamaz. Nereye giderse gitsin, kendini de beraberinde taşır.”
Aynı Hataları Tekrarlamaktan Nasıl Kurtulurum?
Bu kısır döngüden çıkmak mümkündür. Ancak bu, zaman ve içsel çaba gerektirir. İşte öneriler:
1. Kendine Dürüstçe Bak
İlk adım, savunma mekanizmalarını askıya alarak kendini tarafsızca gözlemlemektir. Şöyle sorular sorabilirsin:
-
Bu davranışı neden tekrar ediyorum?
-
Bu duygu bana nereden tanıdık geliyor?
-
Çocukken buna benzer bir şey yaşamış mıydım?
2. İçgörü Kazan
İçgörü, sadece “fark etmek” değil, fark ettiğini dönüştürecek iradeyi göstermektir.
Bir davranışı neden yaptığını bilmek, o davranışı otomatik olmaktan çıkarır. İçgörü geliştikçe kişi kendi hayatının pasif izleyicisi değil, aktif oyuncusu olur.
3. Psikoterapi Desteği Al
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), Şema Terapi, Psikodinamik Terapi, Kabul ve Kararlılık Terapisi gibi yaklaşımlar, kişinin çocukluktan gelen kalıplarını fark etmesini ve dönüştürmesini sağlar.
Terapi, kişinin kendini tanıma sürecinde bir ayna görevi görür ve güvenli bir alan sunar.
4. Kendini Suçlama, Anlamaya Çalış
Sürekli kendini suçlamak, öğrenmeyi engeller. Her hata bir mesaj içerir. Bu mesajı doğru okumaya çalış:
-
Hangi ihtiyacımı fark etmeden bastırdım?
-
Hangi duygumun içinde kayboldum?
-
Ne öğrendim?
5. Felsefi Bir Derinlik Kazan
Bazı soruların cevabı psikolojide değil, insan olmanın varoluşsal katmanlarında saklıdır.
-
Neden acı çekiyoruz?
-
Aynı acıları tekrar etmenin anlamı ne?
-
Değişim neden bu kadar zor?
Bu sorularla yüzleşmek, insanın kendi yolculuğuna felsefi bir derinlik katmasını sağlar.
Nietzsche’nin dediği gibi:
“Kendine bir neden bulan insan, her nasıla katlanabilir.”
Sonuç: Aynı Hataların Ardındaki Gizli Ders
Aynı hataları yapmak, başarısızlık değil; henüz öğrenilmemiş bir derstir. O dersi öğrenene kadar hayat karşımıza benzer sahneleri çıkarır. Bu yüzden her tekrar bir fırsattır. Fark edebilirsen, değiştirebilirsin. Değiştirebilirsen, özgürleşebilirsin.
Unutma:
🔹 Her tekrarda bir bilgi saklıdır.
🔹 Her farkındalık bir dönüm noktasıdır.
🔹 Her küçük değişim büyük dönüşümlerin başlangıcıdır.
Rollo May
“Kendini bilmek, kendi hayatını sahiplenmenin başlangıcıdır.”